Autor: Edin Nikšić, focus.simurg.rs
U savremenom dobu, znanje se posmatra kao rezultat akumulacije iskustva, eksperimenta i racionalnog zaključivanja. Nauka je, po toj slici, uzdignuta na pijedestal kao jedini legitimni izvor istine. Ipak, postoje određena znanja i veštine koje, kada ih pažljivo analiziramo, prkose toj logici — njihovo postojanje i savršenstvo ne može se objasniti pukim pokušajima i greškama. Među njima, jedno se izdvaja kao posebno: pravljenje hljeba.
Na prvi pogled, hljeb djeluje banalno. On je svakodnevan, običan, opšteprisutan, ali da bi se došlo do njega, čovjek mora da:
- pronađe odgovarajuću biljku u prirodi među milionima vrsta drugih biljaka,
- da dođe na ideju da osuši seme te biljke,
- da dođe na ideju da samelje to osušeno seme u prah (brašno),
- da dođe na ideju da prah pomiješa s vodom,
- da dođe na ideju da dobijeno tijesto izloži vatri pod tačno određenim uslovima.
Ako se sve ove faze posmatraju pojedinačno kao slučajni koraci, da bi čovek došao do njih svojim intelektom, vjerovatnoća je dosta mala. Ukupna verovatnoća da čovjek/čovječanstvo svojim potencijalom dođe do procesa koji se sastoji od svih 5 pobrojanih koraka postaje astronomski niska.
Pa ipak, hljeb je proizvod koji se javlja u gotovo svim ljudskim kulturama.
Svaki od tih koraka zahtijeva sofisticirano razumijevanje materije, vremena, proporcija i alata — znanje koje čak ni savremeni čovek ne bi znao spontano da rekonstruiše bez prethodnog uputstva.
Druga banalna čuda
Hljeb je samo jedno od „banalnih čuda“ koje otkriva jaz između modernog i tradicionalnog poimanja svijeta. Tu su i:
- keramika, koja zahteva alhemijsko razumevanje zemlje i vatre;
- fermentacija, koja barata nevidljivim silama (mikroorganizmima) hiljadama godina prije mikroskopa;
- tkanje, koje sadrži apstraktnu geometriju, red i simboliku;
- muzika, koja usklađuje zvukove prije ikakve teorije akustike;
- medicina, koja je u davnini poznavala bilje, rezove, obloge i rituale sa zapanjujućom preciznošću;
- metalurgija,… itd…
Sva ta znanja ukazuju na istu stvar: čovjek je ranije znao više nego što zna danas.
Zato se s pravom pitamo: odakle čovjeku ovakva znanja?
Zaboravljeno znanje u svjetlu Tradicije
Ono što danas smatramo „praktičnim znanjem“ nekada je, u stvari, bilo sakralna radnja. Hljeb nije proizvod eksperimenta, već ponavljanje uzora koji su otkriveni ljudima. Svaki somun, svaka vekna je odjek svetog vremena i svetog čina. Zaborav tog značenja je istovremeno i zaborav čovjekove duhovne dimenzije.
Čovjek ne dolazi do znanja samo pomoću čula, već kroz prisustvo duhovnog razuma, koji mu omogućava da prepozna svrhu i povezanost stvari. Znanje o tome da se brašno može zamijesiti, da se tijesto može peći i da se time stvara hrana – jeste refleksija jednog metafizičkog obrasca. Takvo znanje nije eksperimentalno, već kontemplativno, akt uvida u suštinu svijeta.
Svo moderno znanje je izopačena senka jednog davno izgubljenog primordijalnog znanja. Za njega, veštine poput proizvodnje hljeba, tkanja, fermentacije, muzike,… nisu „izmišljene“, već naslijeđene – iz doba kada je čovjek bio u neposrednoj vezi sa Stvoriteljem. Tehnika je tada bila sakralni čin, podređen duhovnom centru bića. Čovjek ne zna manje nego ranije — on zna isključivo pogrešno: zaboravio je smisao onoga što još mehanički ponavlja.
Povratak smislu
Pitanje porekla znanja nije akademsko — ono je egzistencijalno. Kada pojedinac shvati da ono što zna nije proizvod pukog zbrajanja iskustava, već dar, nasljedstvo, otkrovenje, tada njegova svakodnevica postaje sveta i smislena. Miješenje hljeba nije samo rad rukama ili mašinama — to je obred, ibadet, ponavljanje čina stvaranja, molitva, dova,…
Budućnost pripada onima koji neće izmisliti novo, već ponovo otkriti staro, s pažnjom, zahvalnošću i smislom. Jer prava čuda, kako izgleda, čovjek ne mora da traži — ona su već u njegovoj ruci, ali ih treba prepoznati.
